3. Rydym yn cysylltu meddyliau

All neb fynd i’r afael â’r argyfwng iechyd meddwl ar ei ben ei hun. Dyna pam rydym yn cysylltu pobl a sefydliadau er mwyn brwydro dros iechyd meddwl gyda’n gilydd. Mae ein heffaith yn cynyddu pan fyddwn yn gweithio mewn partneriaeth, gan arwain rhagor o bobl i gysylltu â’i gilydd, rhannu profiadau a theimlo’r grym o wybod nad ydynt ar eu pen eu hunain.

Gwyddom fod cysylltiad rhwng iechyd corfforol ac iechyd meddyliol, ac mae tystiolaeth dda y gall gwneud mwy o ymarfer corff fod yn fuddiol iawn i les meddyliol. Gwyddom hefyd fod rhedeg yn un o’r ffyrdd mwyaf hygyrch a chost isel o fod yn egnïol, a bod dros 500,000 o bobl yn rhedeg yn rheolaidd yng Nghymru.

Felly, ym mis Chwefror 2024, ar y cyd ag Athletau Cymru, fe wnaethom lansio’r ‘bartneriaeth gyntaf o’i bath’ i wella iechyd meddwl mewn cymunedau rhedeg a hyrwyddo manteision ehangach gweithgarwch corfforol. Dros 2 flynedd, caiff hyrwyddwyr iechyd meddwl eu hyfforddi yng nghlybiau athletau a grwpiau rhedeg cymdeithasol Cymru.

3.1 Symud i hybu iechyd meddwl gydag Athletau Cymru

Mae’r cyfle yma i ddefnyddio grym rhedeg i gefnogi gwelliannau mewn iechyd meddwl yn enfawr, a bydd y bartneriaeth hon yn ein galluogi i adeiladu rhwydwaith cynaliadwy o gefnogaeth a fydd yn cael effaith barhaol ym mhob rhan o Gymru.

James Williams, Prif Swyddog Gweithredol, Athletau Cymru

Credwn y bydd y bartneriaeth hon yn ychwanegu dimensiwn arall at y gefnogaeth y gallwn ei darparu’n lleol ac yn cyfrannu at fwy o ymwybyddiaeth o iechyd meddwl yng Nghymru.

Sue O’Leary, Cyfarwyddwr Gweithredol, Mind Cymru

Bydd hyrwyddwyr yn hyrwyddo manteision rhedeg o ran iechyd meddwl ac yn helpu i fynd i’r afael â stigma drwy gefnogaeth ar adegau allweddol yn ymwneud ag iechyd meddwl. Byddant hefyd yn cael eu hyfforddi i adnabod pobl a allai fod yn cael anhawster, eu cefnogi ar yr adeg yma a’u cyfeirio at gymorth iechyd meddwl.

Gobeithio y bydd y bartneriaeth hon yn gwella iechyd meddwl ym myd chwaraeon, ac yn annog mwy o bobl i ddod o hyd i gefnogaeth drwy gynnig mannau cefnogol, croesawus ac agored.

Lansiwyd y bartneriaeth yn y Senedd, mewn digwyddiad ‘rhedeg a brecwast’ a noddwyd gan John Griffiths AS a James Evans AS. Gwelsom redwyr o bob cwr o Gymru yn cymryd rhan drwy redeg, cerdded neu wthio am 1 filltir ochr yn ochr ag aelodau’r Senedd.

Pam y mae’r gwaith yn bwysig:

Gall gwneud ymarfer corff hybu hunan-barch a lleihau’r risg o iselder hyd at

30%. ⁴

Drwy weithio gyda grwpiau rhedeg lleol, gallwn gysylltu pobl â gwasanaethau lleol.

Bydd y bartneriaeth yn cynyddu ymwybyddiaeth o’r cymorth y mae Mind yn ei gynnig drwy ei wasanaethau a thrwy hynny yn hybu cymorth mawr ei angen i gadw’r gwasanaethau i fynd.

[4] Adran Iechyd a Gofal Cymdeithasol y DU (2019), UK Chief Medical Officers' Physical Activity Guidelines, tudalen 36.

Gwylio fideo

Mae dros 70,000 o oroeswyr strôc yng Nghymru, ond nid oes llawer o gefnogaeth iechyd meddwl arbenigol i’w helpu i addasu i fywyd ar ôl strôc, a dim ond 3% sy’n cael y gefnogaeth y mae arnynt ei hangen.

Daeth Mind Castell-nedd Port Talbot a Grŵp Strôc Castell-nedd Port Talbot at ei gilydd i fynd i’r afael â’r bwlch hwn yn eu hardal leol drwy greu Prosiect Llesiant ar ôl Strôc (WASP). Mae’r model cefnogi, a gynlluniwyd ar y cyd â goroeswyr strôc a’u hanwyliaid, yn cynnig cyngor, cyfeirio a gwybodaeth, therapi 1 i 1 a chefnogaeth grŵp. Mae sesiynau seicoaddysg a llesiant yn benodol i strôc ac maent yn canolbwyntio ar gysylltu â’r gymuned.

Yn ei flwyddyn gyntaf, cefnogodd y gwasanaeth dros 300 o oroeswyr strôc, aelodau o deuluoedd a gofalwyr. Yn y cyfnod hwn:

(Mesurwyd â SWEMWEBS)

3.2 Creu gwasanaethau ar y cyd â goroeswyr strôc

Gwelodd 88%

o’r bobl ostyngiad yn lefel eu hiselder

Gwelodd 94%

gynnydd yn eu llesiant emosiynol

Gwelodd 81%

ostyngiad yn lefel eu gorbryder

Ar ôl cael eu hysbrydoli gan lwyddiant y prosiect, lansiodd Mind Cymru a’r Gymdeithas Strôc bartneriaeth i gyd-greu rhaglen o gymorth iechyd meddwl penodol ar gyfer strôc mewn rhannau eraill o Gymru. Mae’r gwaith yn rhoi pwyslais ar gefnogaeth effeithiol i gymunedau Du a De Asiaidd, gan fod tystiolaeth bod strôc yn cael effaith fwy difrifol ar y grŵp hwn.

Gyda’n gilydd, rydym hefyd yn ymgyrchu dros y canlynol:

Gwasanaethau strôc clinigol i gynnwys pwyslais ar gymorth iechyd meddwl.
Cyrff cyhoeddus i godi ymwybyddiaeth o strôc, yn enwedig ymhlith cymunedau hil-ddiffiniedig ac mewn ardaloedd lle mae amddifadedd cymdeithasol.
Strategaeth iechyd meddwl nesaf Llywodraeth Cymru i gynnwys cyfeiriad at faint o bobl â chyflyrau iechyd corfforol penodol sy’n gallu cael mynediad at gefnogaeth iechyd meddwl wedi’i theilwra ar gyfer eu hanghenion.

Gallwch weld adroddiad llawn y prosiect yma.

Mae wedi rhoi gwybodaeth ymarferol a chefnogaeth emosiynol i mi. Rwy’n teimlo bod fy mywyd wedi’i drawsnewid, rydw i wedi darganfod fy hun eto ar ôl bod ar goll.

Defnyddiwr gwasanaeth WASP

Mae pobl o gymunedau ethnig leiafrifol yn fwy tebygol o brofi problem iechyd meddwl, a chael canlyniadau gwaelach gan wasanaethau^[5] ac maent yn llai tebygol o gael cefnogaeth.

O ganlyniad, mae ymgyrch Amser i Newid Cymru, sy’n cael ei rhedeg mewn partneriaeth ag Adferiad, wedi gwneud lleihau stigma mewn cymunedau hil-ddiffiniedig yn flaenoriaeth.

Sefydlwyd y rhaglen yn 2012 er mwyn gwneud bywydau yn well drwy ddileu gwahaniaethu ar sail iechyd meddwl yng Nghymru. Roedd yn canolbwyntio ar weithio gyda chymunedau Du, Asiaidd ac Ethnig Leiafrifol a chyflogwyr mewn ardaloedd lle mae tlodi ac amddifadedd drwy gydol 2023/24 ac ar ôl hynny.

Fe wnaeth Swyddog Partneriaeth â chylch gwaith o adeiladu rhwydweithiau cymunedol, helpu i wneud cynnydd i fynd i’r afael â stigma iechyd meddwl mewn cymunedau amrywiol.

Ymgysylltwyd mewn digwyddiadau gyda phresenoldeb o dros 1,400 mewn lleoliadau gan gynnwys mannau addoli ac ar draws dros 28 o ddigwyddiadau cymunedol megis Gŵyl Cymunedau a Mela.

Yn ogystal, bu dros 30 o weithdai a sgyrsiau gwrth-stigma gan gynnwys un ym Mosg Darul Isra, ac oherwydd eu llwyddiant arweiniasant at sesiynau misol. Cynhyrchwyd adnoddau iechyd meddwl mewn nifer o ieithoedd, gan gynnwys Kurdish, Sorani a Mandarin.

3.3 Mynd i’r afael â stigma mewn cymunedau hil-ddiffiniedig

Yn ogystal, lansiwyd podlediad "Room to Talk", gan greu llwyfan newydd i bobl o gefndiroedd amrywiol rannu profiadau o stigma iechyd meddwl. Hyfforddwyd 16 o hyrwyddwyr iechyd meddwl Amser i Newid o gefndiroedd Du, Asiaidd neu Ethnig Leiafrifol – gan helpu i chwalu stigma yn eu cymunedau, cryfhau cysylltiadau cymunedol a grymuso pobl i rannu eu storïau.

[5] Hil ac Iechyd Meddwl

Pan ddechreuodd fy mywyd syrthio’n dipiau o’m cwmpas ar ôl camesgoriad, cael fy nghamddeall a chael fy meirniadu gan fy nheulu am fy ymateb wrth i’m hiechyd meddwl ddirywio, cefais fy llethu gan iselder a dechreuais deimlo’n ddiobaith ac ar fy mhen fy hun. Ar adegau, ro’n i’n teimlo bod arna i eisiau gadael y byd yma a bod gyda fy mabi.

Diolch i ffrind wnaeth fy ngorfodi i fynd i’r sesiynau Chai a sgwrs misol yn Darul Isra sy’n cael eu darparu gan Amser i Newid Cymru a’r Gwasanaeth Gofal a Llesiant Cymunedol (CCAWS) er mwyn i ni allu siarad yn agored a dod dros y stigma a’r gwahaniaethu, cefais nerth i oresgyn y stigma a’r cywilydd, wnaeth olygu fy mod yn gallu siarad yn agored am y ffordd rydw i’n teimlo a gofyn am y therapi cwnsela roedd arna i ei angen er mwyn galaru’n iawn am fy mabi, ac atal meddyliau hunanladdol.”

3.4 Cydraddoldeb ar waith ym Mhowys

Mae teilwra cefnogaeth a diwallu angen lleol bob amser ar ben rhestr grwpiau Mind lleol, yn enwedig gyda chymunedau amrywiol Cymru. Dyma pam roedd uchelgais, ar y cyd, fel rhan o’n Strategaeth Rhwydwaith ar gyfer Cymru er mwyn gweithio tuag at fod yn rhwydwaith mwy cymwys o safbwynt diwylliannol.

Powys, er enghraifft, yw awdurdod lleol mwyaf Cymru o ran arwynebedd tir (tua chwarter arwynebedd Cymru), ond dyma’r ardal â’r boblogaeth fwyaf gwasgaredig.

A phan wnaeth data Mind Canolbarth a Gogledd Powys ddangos bod ganddynt lai o bobl o gymunedau ethnig leiafrifol yn dod drwy’r drysau na gweddill Cymru, fe weithredodd. Er mwyn sicrhau bod gwasanaethau’n cynrychioli’r gymuned fawr ond gwledig hon yn deg, cofrestrwyd ar gyfer cynllun Ardystio Cymhwysedd Diwylliannol Diverse Cymru.

Mae Mind Canolbarth a Gogledd Powys wedi dangos ymrwymiad i amrywiaeth, boed yn gysylltiedig ag ethnigrwydd, gallu corfforol neu niwroamrywiaeth. Arweiniodd yr ardystiad Arian at bartneriaethau â rhagor o grwpiau cymunedol, megis encilfa Bwdhaidd leol ac eglwys i bobl Ddu ac Ethnig Leiafrifol yn y Drenewydd. Mae hyn yn gweld y grŵp Mind lleol yn ymuno â Mind Cymru, sydd hefyd wedi bod yn gweithio tuag at yr ardystiad yn ystod y blynyddoedd diwethaf.

Yn ogystal, bu Tîm Cefnogi Ieuenctid Ethnig Cymru yn cefnogi ffoaduriaid o Syria mewn canolfan Mind leol, dysgodd y staff am hanes pobl ddu yn lleol drwy ymgyrchoedd fel Mis Hanes Pobl Ddu, a chynhaliwyd y digwyddiad Pride cyntaf ym Mhowys yn cael ei arwain gan y grŵp Mind lleol.

Mae ei arolwg cydraddoldeb ac amrywiaeth diweddaraf yn dangos bod y grŵp Mind lleol yn fwy cynrychioladol o gymunedau amrywiol.

Mae’r dyfarniad yn ymwneud â gwneud gwasanaethau yn fwy hygyrch a llwyddiannus i bawb. Mae’n ehangach na chymunedau
hil-ddiffiniedig. Ond roedden ni’n gwybod nad oedden ni’n denu cynifer o bobl o gymunedau hil-ddiffiniedig ag y dylem, ac roedd arnon ni eisiau newid hynny.

Mary Griffiths, Rheolwr Datblygu a chyd-Brif Swyddog Gweithredol